Sovyetler Birliğinde SBKP(B), GOSPLAN Ve Komünist Topluma Geçiş Sorunu (1939-1953)

Vijay Singh

Marksizm, endüstriyel işçi sınıfının, demokratik ve sosyalist devrimlerdeki ve komünist topluma geçişteki birincil rolünü kabul eder. Komünist Manifesto'da Marx ve Engels bugün burjuvaziyle karşı karşıya duran sınıflardan yalnızca işçi sınıfının gerçekten de devrimci olduğunu belirtirler. Diğer sınıflar modern sanayi karşısında küçüllüp daha sonra yok olurlar: proletarya onun özel ve kaçınılmaz ürünüdür. 'Büyük Başlangıç' adlı eserinde V.I. Lenin sadece kent ve sanayi işçilerinin çalışan ve sömürülen insanlara önderlik ederek kapitalizmi alaşağı edebileceği ve sosyalist toplumu kurabileceği şeklindeki Marksist görüş açısını ifade etmiştir. Sosyalizm bütün üretim araçları üzerindeki mülkiyetin kaldırılmasını zorunlu kılıyor, böylece tüm sınıfların yıkılmasını gerektirirken aynı zamanda el işçileri ile kafa işçileri arasında bir ayrımın yapılmasını gerekli kılıyordu. Lenin açıktan, bütün 'çalışanlar'ın bu tarih görevleri yerine getirmede eşit oranda yetenekli oldukları önermesini reddetti. Lenin bütün 'çalışanlar'ın sosyalist devrimin görevlerini yerine getirebileceği savını boç bir söylem ve Marksizme ulaşmamış sosyalistin yanılgısı olarak gördü. Sınıfları yok etme yeteneği sadece büyük çapta kaitalist üretimin maddi koşullarından doğuyordu ve bu yeteneğe sadece işçiler sahipti. Marksizm, işçi sınıfı tanımından, emekçi kitleleri olduğu gibi, kentsel ve kırsal küçük burjuvaziyi, büro çalışanlarını ve kafa işçilerini çıkarır. Tarihte Narodniklerin küçük burjuvaziyi işçi sınıfı kategorisine dahil etme çabalarına karşı Bolşevikler nasıl mücadele etmişse, bugün de Rus neo-Brejnevizmin işçi sınıfı tanımını genişletme ve büyütme çabaları reddedilmelidir. Bu sorun üzerindeki kafa karışıklığı, Komünist Partinin karakteri ve bileşenleri, proletarya diktatörlüğünün kendi varlığı, sınıfların yokedilmesi, sosyalizmdeki meta sistemiüzerinde ve komünizme geçiş konuları açısından vahim sonuçlara yol açacaktır.

Marksizmin mantığı proletarya yerine 'çalışanlar'ın sosyalist toplumu inşasını yönlendirmesine izin veremezdi. 19. yüzyılın sonlarına doğru 'Rusya'da Tarım Sorunu' adlı eserde Lenin açıkça soyalizmin 'meta ekonomisinin yokedilişi' anlamına geldiğine ve mübadele varoldukça 'sosyalizmden söz etmenin saçma olduğunu' ifade etti. 'Proletarya Diktatörlüğü Döneminde Ekonomi ve Politika' adlı makalesinde Lenin, sınıflar tamamen yok olana kadar proletarya diktatörlüğünün varolması gerektiğini savunur. Sosyalizm altında sınıfların ortadan kaldırılması, fabrika işçisi ile köylü arasındaki farklılıkların giderilmesi ve herkesin işçi olmasını içerir. Bu fikirden yola çıkıldığında ne proletarya partisinin 'bütün halkın partisi' olabileceğini ne de proletarya diktatörlüğünün 'bütün halkın devleti' olabileceğini görürüz. Bu görüş Stalin döneminde savunuldu. Kollektifleşme döneminden sonra SBKP(B) 17. Kongresi'ne sunduğu rapordaki gibi Stalin 'Tüzük Taslağı Üzerine Söylev'inde, Sovyetler Birliği'nin sosyalist toplumun temellerini çoğunlukla kurduğunu bu yıllarda savundu ve sınıfsız bir sosyalist toplumun inşasının gelecekte gerçekleştirilebilecek bir görev olduğuna işaret etti.

1939 Martında yapılan SBKP(B) 18. Kongresi'nde tartışmayı yönlendiren motif sınıfsız bir sosyalist toplum inşasının tamamlanması perspektiti ve sosyalizmden komünizme kademeli geçişti. Bu, Sovyet yöneticilerinin kongrede yaptıkları konuşmalarda ortaya çıkıyordu. Kongre açılış konuşmasında Molotov, sosylaizmin temel olarak Sovyetler Birliği'nde inşa edildiğine ve gelecek dönemin de komünizme geçiş dönemi olduğuna işaret etti. Kongreye raporunda Stalin, SSCB'nin sanayi gelişim oranı ve üretim tekniği konusunda başlıca kapitalist ülkeleri geride bıraktığını ifade ederken, aynı zamanda SSCB'nin komünizmin birinci evresinden ikinci evresine geçişin ilk koşulu olan malların bolluğunu sağlayacak nüfusta kişi başına düşen tüketim konusunda başlıca kapitalist ülkeleri ekonomik açıdan geçmenin gerekliliğine değindi. Stalin'in öngördüğü bir şey de Sovyet komünizminin kurulması döneminde Sovyet Devletinin varlığının gerekliliğiydi. Kapitalist kuşatmanın sosyalist kuşatma ile ezilebileceği döneme kadar, SSCB'nin varlığını sürdürebilmesi ve yabancı askeri saldırılardan korunması için ordu, ceza ve istihbarat organları hala gerekliydi. Sovyet devleti yakın gelecekte bozulup dağılmayacak ancak, içişlerinde ve uluslararası plandaki gerekliliklerle uygunluk taşıyacak değişikliklerden geçecektir.

Engels'in, komünizmle devletin yokolacağı önermesi Stalin tarafından genişletildi ve devletin ancak komünizmin büyük ülkelerdeki zaferiyle devletin söneceği sonucuna vardı; ama dünyada böyle bir durum sözkonusu değildi. SSCB Ulusal Ekonomisinin Gelişimi İçin 3. Beş Yıllık Plan konusundaki raporunda Molotov yeni planı özellikle sınıfsız sosyalist toplumu kurma görevine ve sosyalizmden komünizme kademeli geçiş görevine bağladı. Kollektivizasyon, 2. Beş Yıllık Plan döneminde Sovyet toplumunun son sömürücü sınıfı olan kulakları iktisadi açıdan ortadan kaldırdı. Böylece üretim araçları üzerindeki özel mülkiyet kalkmış, yerine Ekim Devrimi'nde yaratılan devlet mülkiyeti ile birlikte varolan kollektif çiftliklerin kurulmasıyla yaratılmış kooperatif mülkiyet ilişkileri geçmişti. Komünizmin ilk aşaması SSCB'de kurulmuştu. 3. Beş Yıllık Plan bütünüyle komünizmi kurmak için büyük bir adım oalrak görülmeliydi. Molotov daha sonra SB'nde varolan sosyal sınıflar üzerinde durdu. Devlet teşebbüsleri ile kollektif çiftlikler arasındaki mülkiyet ilişkilerindeki farklılıklarlın doğasına uygun olarak iş.i sınıfı ile (daha yeni yeni oluşmuş sosyalist aydınlar kümesi ile olduğu gibi) kollektif çiftlik köylülüğü arasında sosyal farklılıklar kendini dayattı. Komünist topluma geçişte işçi sınıfı önder rolü oynayacak ve kollektif çiftlik köylülüğü de aktif bir rol oynayacaktı. Bu sınıfların en ileri ve geri kesimleri arasındaki ayrıma dikkat çekerek Molotov nüfusun büyük bölümünün toplumun ve devletin genel çıkarlarını yeni bir toplum kurma davasının özel çıkarları üzerinde görürken, devlette yarar sağlamaya çalışan kesimlerin varolduğu gibi, köylülüğün bazı kesimlerinin de kendi kollektif çiftliklerini ve kişisel çıkarlarını daha fazla düşündüklerine işaret ediyordu. SB için birçok başarıyı garanti eden teknik normları kuran ve üretim gücünü arttıran, 2. Beş Yıllık Plan döneminde ortaya çıkmış fabrikalardaki Stehanovcu hareketti.

18. Kongre'de yaptığı konuşmada Devlet Planlama Komisyonu Başkanı N.A. Voznesenski, komünist inşa programını ekili kılabilmek için gerekli olan beş temel görev ortaya koydu: 1) üretici güçlerin SSCB'nin en ileri kapitalist ülkeleri ekonomik olarak geçebilecek bir duruma getirilmesi; 2) üretim gücünün ihtiyaca göre dağıtımın temelini oluşturacak SB'nde bir ürün bolluğu yaratacak şekilde yükseltilmesi; 3) kır ile kent arasındaki çelişkilerin ortadan kaldırılması; 4) kafa ile kol emeği arasındaki farklılıkları ortadan kaldırmak için işçi sınıfının kültürel ve teknik düzeyinin, mühendislik ve teknik alanlardaki işçilerin düzeyine çıkarılması; 5) sosyalist devletin kapitalist kuşatma altında komünizmi inşa etmenin yeni biçimlerinin geliştirilmesi.

Komünizme geçiş döneminde toplum ve devlette yapılması gereken değişikliklerin bir taslağını sunarken Voznesenski'nin tarımdaki üretim ilişkilerinin radikal yeniden inşası sorununu gözardı etmemesi dikkat çekicidir. 1934 yılındaki SBKP(B) 17. Kongresi'nde Stalin, topluluk mülkiyeti temelinde olan kollektif çiftliklerin sosyal mülkiyet üzerine kurulmuş komünlere dönüştürülmesinin başarısının ve toplumdaki ürünlerin bolluğunu sağlayacak en gelişmiş üretim tekniklerinin geliştirilmesinin aciliyetine değinmişti. Yaptığı anlamlı bir yorumda Voznesenski, sosyalist toplumu inşa etmenin tamamlanması, komünizme geçiş, kapitalist ülkeler seviyesini yakalayıp geçme görevlerinin 3. Beş Yıllık Plan döneminin sonrasına sarkacağı önermesinde bulundu. Kaldı ki, SB'ne sosyalizmi kurması için 20 yıl yetmişti ve komünizme geçiş tarihsel boyutta daha kısa bir sürede gerçekleşecekti.

Molotov Kongre'de konuşmasının bitiş bölümlerinde ciddi bir koktaya değindi. En ileri kapitalist ülkeleri geçme perspektifi kurulmuş olsa da, SB'nin ekonomik alandaki eksiklerinin de farkında olmak gerçekten de önemliydi: Sovyet Rusyası'nda çalışan kitlelerin durumu daha da iyileşmişti ve bu gelişme 3. Beş Yıllık Plan döneminde devam edecekti; ama Batıyı üretim tekniğinde geçen ülkenin kişi başına düşen sanayi üretiminde hala geri olduğu görülmesi gereken bir noktaydı.

18. Kongre'de taslağı çizilen perspektifler birçok değişik dallara ayrılmıştı. Bunlar, parti programının yeniden yazılmasını zorunlu kılıyordu. Resmi olarak işleyen mevcut program devrimden birbuçuk yıl sonra 1919'da yapılmış 8. Kongre'de kabul edilmişti. Yeni bir program, önceden görülen 'tam sosyalizm' ve 'tam komünizm'e varmak için izlenecek yola ek olarak Savaş Komünizmi, NEP, kollektifleştirme ve sanayileşme döneminde kaydedilen yolu hesaba katmak zorundaydı. 1919 programı haklı olarak üretim araçlarının Sovyet Cumhuriyeti işçi sınıfının sosyal mülkiyetine dönüştürülmesini gerektirmişti. Tarım alanında geniş ölçekli toplumsallaştırılmış tarım için komünlerin kurulması başarısına ulaşılmıştı. Sınıfların yokedilemsi talebi açık olarak köylülüğün bir sınıf olarak sonuna işaret etmişti. Yeni bir program, kollektif çiftliklerin topluluk mülkiyetinin bütün toplumun sosyal mülkiyeti haline getirilmesi gibi ince bir sorunla dürüstçe yüzyüze gelmek zorundadır. 18. Kongre, tasarlanan Parti üçüncü programının taslağını çıkarmak sorumluluğyla 27 kişilik bir komisyon tayin etti. Komisyon üyeleri arasında Stalin, Molotov, Kaganoviç, Jidanov, Beria, Voznesenski, Vişinski, Kalinin, Malenkov, Manuilski, Kruşçev, Mikoyan ve Pospelov gibi isimler vardı.

Komünist inşaya yönelim, yeni toplumun teknik ve maddi temellerini yaratma hedefine ulaşmak için Sovyet planlamasının uzun dönemli yeniden şekillendirilmesi anlamına geliyordu. SSCB Sosyal Bilimler Akademisi ve Gosplan üeyleri ile yapılan konsültasyonlardan sonra, Vozensenski özellikle Sovyet ekonomisinin özenli geliştirilmesi konusunu işleyen Devlet Planlama Komisyonu'nun genişletimiş bir oturumunu 1939 Haziranında düzenledi. Gosplan, Angarsk hidroelektrik kompleksinin inşası, Hazar Denizi'nin seviyesinin yükseltilmesi ve Volga nehrinin kuzey nehirleri ile birleştirilmesi konusundaki perspektiflerinin genişletilmesi ve çözülmesi sonucuna vardı. Bu gelişmeler Lenin'in elektrifikasyonun komünist toplumun kapılarını açacağı öngörüsünü akla getiriyor. Komünizm, diyordu Lenin, Sovyet gücü ile bütün ülkenin elektrifikasyonunun bileşimidir. Lenin, Goelro(?) çerçevesinde 10-15 yıllık bir döneme yayılacak bir perspektif planının genişletilmesinin gerekliliğine değindi. Gosplan'a uzun dönemli ekonomik olanın inşa edilmesini sağlamak için ihtiyacı olan bilimsel beceriler topluluğunu güçlendirmek amacıyla içinde SSCB Bilimler Akademisi üyelerinin de bulunduğu bir grup akademisyen Gosplan altında bulunan Bilim-Teknik Uzmanlar Meclisi'nin çalışmalarında taslak planı hazırlamak için yer aldılar. Birbuçuk yıl içerisinde Gosplan, 3. Beş Yıllık Plan'ın sınırlarını aşan sorulara yol açan uzun dönemli planın perspektiflerini hazırladı. Bu nedenle Voznesenski Gosplan'ın 1940 Eylülündeki toplantısında okunan bir taslak notu Stalin ve Molotov'a verdi. Üretici güçleri inşa etme seviyesinde sınıfsız bir sosyalist toplum ve komünizmi kurmak için hazırlanan uzun süreli ekonomik planın merkezi sorunu; demirli ve demirsiz metalurji sanayinin inşası, demiryolu ulaşımının yeniden inşası, Kubişev Soliamsk ve Angarsk hidroelektrik komplekslerinin yapımı, Baykal-Amur demiryolu hattının döşenmesi, SSCB'nin kuzey bölgelerinde petrol ve metalurji tesislerinin oluşturulması, ve ülkenin her bülgesinin kendi içinde gelişmesiydi. Voznesenski notunda, Merkez Komitesi'ne 1941 yılı sonuna kadar sunulacak 15 yıllık genel bir ekonomik plan hazırlanması için Gosplan'a izin verilmesi talebinde bulundu. Yeni sanayi komplekslerini enerji ve hammadde kaynaklarına yakın yerlerde kurmak ve böylece imalatın değişik aşamalarında ve son ürünün hazırlanmasında işgücünün ihtiyatlı kullanılmasını içeren ve üretici güçlerden daha iyi yararlanmayı sağlayan uzun dönemli perspektif planıyla sıkıca bütünleşmek, bölgesel planlama açısından yeni bir yaklaşımdı. Voznesenski, tüm ekonomik bölgelerde devlet planının icraatını ve ekonomik bölgelerdeki sanayi komplekslerinin gelişimini denetlemekle sorumlu olan Gosplan Komiserleri Enstitüsü'nü kurmayı sağladı. Gosplan komiserlerine her ekonomik bölgede sanayi petrol tesislerinin yaratılması, elektrik kaynakları sağlanması, gereksiz ulaşım mesafelerinin ortdan kaldırılması, yerel gıda kaynaklarının seferber edilmesi ve ekonomik kaynakların ekonomik alanda ortaya çıkarılması yönleriyle 3. Beş Yıllık Plan'ın icraatına özel ilgi göstermekle görevlendirilmişlerdi. Gosplan şemasında, ülkenin değişik bölgelerindeki ekonominin gelişimi ile uğraşacak yeni bölümler oluşturulmuştu.

7 Şubat 1941'de Gosplan, Voznesenski'nin beş ay önce Stalin ve Molotov'dan 15 yıllık ekonomik plan geliştirme izni talebine olumlu yanıt aldı. SBKP(B) Merkez Komitesi ve Savnarkom o zaman yıllık pig demir, çelik, petrol, eleektrik, makina, diğer üretim araçları ve dirimsel araçlar üretimi açısından kapitalist ülkeleri geçmek için Gosplan tarafından hazırlanan perspektif palnını resmi olarak onayladı. Bu üretim örgütlenmesini ilerietmek için ülkenin tabii refahından en iyi yöntemlerle yararlanılmasını sağlamak iiçin SB'nde bilim ve teknolojinin bağımsız gelişimini gerekli kıldı. Buna ek olarak ulusal ekonominin, ekonomik bölgelerin ve üretimin tempo ve çapının temel kollarının geliştirilmesinin önceden tasarlanmasını talep ediyordu. Genel plan, sosyal ve politik ilişkilerdeki, toplumsal görevlerdeki, işçi ve kollektif çiftlik çalışanlarının teknik ve mühendislik sektörlerinde çalışan işçilerin seviyesine getirilmesinde kullanılan yöntemlerdeki değişiklikleri tayin etmek zorundaydı (bu Lenin'in 'Proletarya Diktatörlüğü Döneminde İktisat ve Siyaset' adlı makalesinde değindiği uyarılara paralel olarak sınıfların yokedilmesi ve sanayi işçileri, aydınlar ve kollektif çiftlik çalışanları arasındaki farklılıkların ortadan kaldırılmasını kolaylaştıracaktı).

Perspektif palnı üzerindeki çalışma iki aşamaya ayrılmıştı: 1941 Ocak ve Mart ayları arasına, ve aynı yılın Nisan ve Haziran ayları arasına. Verildiği talimata uygun olarak Gosplan aygıtı 1943-57 dönemi genel planının prototipi iki cilt olarak hazırladı. Bu proje, sosyalist ekonominin gelişme ve 15 yıl içinde büyüyerek bir komünist ekonomiye dönüşmesi perspektifinden doğan sorunları çözmek için ilk denemeydi. Devlet Planlama Komisyonu'nun oluşturulmasına yol açan Lenin'in kararnamesinin 20. yıldönümü olan 22 Şubat 1941 tarihinde Pravda yeni 15 yıllık plana geniş bir şekilde yer veren bir dizi makale yayınladı.

Nazi istilası, komünizme geçişi sağlayacak projeleri etkiledi. Savaşların sona ermesiyle, savaş öncesi plan ve projelerin yaniden başlamasına tanık olundu. Mart 1946'da Yüce Sovyet'e Voznesenski tarafından sunulan 1946-50 Dönemi Beş Yıllık Plan Üzerine Rapor ve Beş Yıllık Plan Döneminde Yasa, SBKP 18. Kongresi'nde açıklanan sınıfsız sosyalist toplumun inşası ve komünizme kademeli geçiş için gelişimin yolu ve çalışmaların yeniden başlamasına damga vurdu. Plan, nüfustaki kişi başına düşen üretim hacm, açısından başlıca kapitalist ülkeleri yakalamak ve geçmek için düzenlenen savaş öncesi adımların bir devamı olarak sörülüyordu. 1946 Eylülünde Stalin komünizmin tek ülkede inşasının mümkün olabileceği tezini tekrar etti. Bir yıl sonra, 1947'de Malenkov Kominform'un S. Poremba'daki kuruluş toplantısında, partinin mevcut programının zamanının geçmiş olduğunu, yeni bir programla değiştirilmesi gerektiğini söyleyerek SBKP(B) MK'nin yeni bir parti programı hazırlıkları üzerinde çalıştıklarını açıkladı.

Bu gelişmelere paralel olarak giden, komünizmin iktisadi temellerini atmak için ekonomik plan hazırlama çabalarıydı. 1947 yılı ortalarında Voznesenski bu sorunu MK'ne sunarak böyle bir planın zorunluluğunu birkaç nedenle savundu: öncelikle bu plan SBKP(B) yeni programının hazırlıkları ile doğrudan ilişkili olduğu gibi, programın temelini oluşturacak yürütülecek somut planlarla da ilişkiliydi; ikinci olarak, üretici güçleri genişletecek ve büyük inşaların (demiryolu hatları, hidrielektrik santraller, metalurji) görevleri Beş Yıllık Plan'ın sınırlarını aşıyordu. Kapitalist ülkeleri yıllık üretim hacmi konusunda geçmeyi amaçlayan genel planın savaş öncesi amaçları tekrarlarken, Voznesenski SSCB'de komünizmin inşası için 20 yıllık bir plan önerisinde bulundu. Stalin'in Gosplan'a 20 yıllık bir plan hazırlayıp 15 Ocak 1948 tarihine kadar sunma sorumluluğunu veren Parti MK ve Bakanlar Kurulu karar taslağını onaylaması talep edildi. Bu yetki 6 Ağustos 1947 tarihinde teyit edildi.

Genel ekonomik planın taslağının çıkarılması için yapılan faaliyetlerin ölçüsü, planın değişik yönleriyle hayata geçirilmesi için ekonomi yöneticilerinin, bakanlık uzmanlarının ve akademik özel görevlerinin katılımına sahip olan Gosplan Başkanlığı altında oluşturulan 80 alt komisyonun kuruluşu gerçeğine bakılarak yargılanabilir. Gosplan 1947 sonbaharında Akademi Bilimleri Ekonomi Enstitüsü şemasını yeniden inceledi ve Enstitünün çalışmasını Sovyet ekonomisinin sorunlarıyla yüzyüze getirmeye yönlendirerek değişiklikler yaptı. 1948 yılında Gosplan, Bilimler Akademisi, yerel parti ve Sovyet organları ülkenin değişik bölgelerinin üretici güçlerini incelemek amacıyla konferanslar düzenledi; Kuzey-Batı Merkez Siyah Dünya, Kuzbass, Kazakistan, Doğu Sibirya ve Uzakdoğu bölgelerine özel ilgi gösterildi. Bu hazırlıklar temeli üzerinde, ülkenin ekonomik kollarının ve SB'nin farklı ekonomik bölgelerinin perspektif planı formüle edildi. Gerekli bilanço hesaplamaları, diğer materyaller ile birlikte Sovyet hükümetine ve SBKP(B) MK'ne sunulmak üzere 1951-1970 dönemi Genel Planı üzerine bir rapor hazırlandı. Voznesenski tarafından yönetilen Özel Komisyon 1948 Eylülünde Genel Plan hakkındaki başlangıç tezini inceledi.

Her ne kadar komünizme geçiş SBKP(B)'nin merkezi bir sorunu olarak kalmaya devam etmişse de, enerjik başlangıca rağmen 20 yıllık Genel Plan tamamlanamayacaktı. Bunun nedeni, Gosplan Başkanı olarak Voznesenski'nin, sosyalist ekonomiyi tehlikeye atacak derecede, Sovyet ekonomisindeki meta-para ilişkilerini haddinden fazla kullanma girişimlerinde bulunmasıdır, ki bunun sonucunda görevden alınmıştır. Bununla birlikte biz Voznesenski'nin biyografisini yazan K.K. Kolotov'un çabaları yoluyla ulaşan, Voznesenski'nin komünizme geçiş konusundaki görüşlerini kesinlikle dikkate değer buluyoruz. 20 yıllık planın gerçekleştirilmesi, içinden çıkılmaz bir suretle, komünist toplumun temellerini atmada Voznesenski'nin düşünceleri ile birleştirilmişti. Voznesenski komünizmin kurulması için gereken kanunları ortaya çıkarmayı, üretici güçler ile üretim ilişkilerini birbirine bağlamanın yöntemini bulmayı kendi görevi olarak gördü. Gosplan işçileri ile son tartışmalarında Voznesenski, bir bölümünün değişik sosyal formasyonlar için geçerli olduğunu ve bir bölümünün de özellikle belli sosyal formasyonlar açısından geçerli olduğu her sosyal formasyonun kendine has iktisadi yasaları olduğunu savundu. Her sosyal formasyonun kendi temel iktisadi yasaları vardır. Komünist inşanın iktisadi yasalarını ortaya koymak önemliydi, ki bu yasalar sosyalizmin üretim ilişkilerinin komünist toplumun üretim ilişkilerine dönüşümünün yollarıydılar. Üretici güçlerle komünist üretim biçiminin üretim ilişkileri arasındaki olası çelişkileri ve bu çelişkileri çözümlemenin yollarını açıklamak zorunluydu. Bu önemli sorunlar 1951 Kasımında yapılan ekonomi tartışmalarında, Stalin'in yorumlarında tartışma için yer verdiği sorunlardı.

Komünist inşa Genel Planı günışığını görmeyip yok olurkeni Gosplan'ın savaş öncesi çalışmalardan ortaya çıkan ve sanayinin elektrifikasyonu, makinalaşma, otomatikleşme ve kimyasallaşmasından meydana gelen SB'deki üretici güçleri genişletmek için tasarlanan bir kısım proje yürürlüğe girdi. Alüminyum, magnezyum ve alaşımlarında olduğu gibi demirli ve demirsiz metallerde elektro-kimya, elektro-metalurjideki gelişimle ulusal ekonominin bütün kollarında elektrifikasyon planlandı. Benzin ve lokomotif ekonomisi açısından demiryolları ulaşımının elektrifikasyonu çok cazip görünüyordu. Tarımda elektrik hayvancılık, hasat ve sulama alanlarının mekanikleştirilmesinde yagın olarak kullanılacaktı. Bu bakış açısına paralel olarak SBKP(B) 19. Kongresi'nin direktifleri 1951-55 dönemi için yüzde 80'lik elektrik artışına tedarikli bulunuyordu. Ekonomide elektriğin yaygın olarak kullanımı, dönemin icraatlarının merkezi bir özelliğiydi. Komünist inşa için yapılan muhteşem çalışmalarına yılda yaklaşık 20.000 kilowatt saat elektrik üretmek için düzenlenen Kuibyshev ve Stalingrad hidroelektrik santrallerinin yapımı da dahildi. Yılda 20.000 kilowatt saat elektrik üretimi de SSCB'nin savaştan önce ürettiği toplam elektrik miktarının yarısına eşitti.

Kısa sürede beklenen komünizme geçiş için üretim ilişkilerinde olması gereken değişiklik sorunları Stalin'in son temel eserinde ana hatlarıyla işlnemişti. Yneiden üretimin geniş geniş bir ölçüde gerçekleşebilmesi için üretim araçlarının üretiminin nisbeten artmış bir oranda yaygınlaşmasının gerekliliğini açıkladıktan sonra Stalin, üretim ilişkilerinin üretici güçlerin büyümesine uyarlanmasının gerekliliğini savundu. Özellikle tarım alanında olmak üzere ulusal ekonominin bütününe ve devlet planlamasının tam olarak gelişimine engeller oluşturarak, kollektif çiftliklerin topluluk mülkiyeti ve meta dolaşımı gibi faktörler şimdiden üretici güçlerin büyük gelişimine engel teşkil ediyorlardı. Çelişkileri ortadan kaldırmak için kollektif çiftlik mülkiyetinin kamu mülkiyetine kademeli olarak dönüştürülmesi ve meta dolaşımı yerine ürün-mübadelenin kademeli olarak başlatılması gerekliydi.

Stalin'in ölümünden sonra, üretici güçleri geliştirme ve komünizme geçişle uygun olan üretim ilişkilerinin yeniden bütünüyle planlanması programının tahrip edildiğini söylemeye gerek yok. Meta dolaşımının yerine ürünlerin mübadelesinin getirilmesi perspektifi yok edildi. 'Komünist inşa' için yeni program açıktan meta-para ilişkilerinin gelişimi çağrısında bulundu. Topluluk mülkiyeti, kollektif çiftlikler ve meta dolaşımı ortadan kaldırılmayacak, tam tersine korunacaktı. SBKP(B) şimdi sosyalizm altında sınıfların ortadan kaldırılması, fabrika işçileri ile küylüler, kafa ile kol emeği arasındaki çelişkilerin ortadan kaldırılması olan kendi Leninist anlayışından uzaklaşıyordu.

SBKP(B) tarihi, sınıf bakış açısını ve eski SB'nde gerçek bir Komünist Parti kurulacak ise proletaryanın bir zorunluluk olduğu Marksist-Leninist yaklaşımının savunulmasının gerekliliğine yaklaşım sorununa bakışının netliğini onaylamaktadır. Komünist toplumu kurma yolunda sınıfların ortadan kaldırılmasının ve sosyalizm alrında meta üretiminin ve mübadelenin kesin öncel koşulu olan proletarya diktatörlüğünün ancak bu temel üzerinde kurulması mümkündür.

(Modern Komünist Öğretiyi Oluşturma Merkezi'nin 8-10 Kasım 1996 tarihleri arasında düzenlediği Uluslararası Bilimsel-Pratik Konferansı'na sunulan 'Modern Komünist Harekette Sınıf Analizi' konulu belge.)